O ρόλος της αυτοδιαχείρισης στη χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια
Δ. Δημητρέλλης, Γ. Αγγελή-Κρανιδιώτη
Το σύνδρομο της χρόνιας καρδιακής ανεπάρκειας (ΧΚΑ) αναγνωρίζεται πλέον από πολλούς ότι έχει λάβει τη μορφή επιδημίας στις δυτικές κοινωνίες, ως αποτέλεσμα της αύξησης του μέσου όρου ζωής αλλά και των θεραπευτικών εξελίξεων στην αντιμετώπιση της στεφανιαίας νόσου. Η ραγδαία αύξηση του επιπολασμού του, η φτωχή του πρόγνωση, οι συχνές επανεισαγωγές των ασθενών, η χαμηλή ποιότητα ζωής τους, αλλά και το αυξημένο νοσοκομειακό κόστος έκαναν τους ερευνητές να στρέψουν, την τελευταία εικοσαετία, το ενδιαφέρον τους στη διερεύνηση φαρμακολογικών και μη φαρμακολογικών παραγόντων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μείωση των επιπτώσεων του συνδρόμου. Μετά από συνεχή έρευνα και πραγματοποίηση πολυκεντρικών τυχαιοποιημένων μελετών, εθνικές αλλά και διεθνείς επιστημονικές κοινότητες, όπως η American Heart Association (AHA) και η European Cardiology Society (ECS), έχουν εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες για τη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ασθενών αυτών. Εξελίξεις επίσης υπάρχουν και στον τομέα της μηχανικής υποστήριξης, αλλά ακόμα και της τεχνητής καρδιάς. Στον τομέα της μη φαρμακολογικής αντιμετώπισης και παρακολούθησης των ασθενών αυτών υπάρχουν έως και σήμερα αρκετά ερωτηματικά. Τα τελευταία χρόνια εφαρμόστηκαν από αρκετές χώρες προγράμματα παρακολούθησης των ασθενών με ΧΚΑ, κύριο συστατικό των οποίων ήταν η εκπαίδευση και η συμβουλευτική, συνιστώσες και οι δύο του αυτόνομου νοσηλευτικού ρόλου. Οι παρεμβάσεις αυτές γίνονταν σε ποικίλους χρόνους και μορφές, είτε μέσω κάποιας κλινικής καρδιακής ανεπάρκειας είτε κατ’ οίκον κυρίως από νοσηλευτές, αν και ορισμένα προγράμματα χρησιμοποίησαν γιατρό ή διεπιστημονική ομάδα. Η πλειοψηφία αυτών των προγραμμάτων, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη δομή τους, φάνηκε να μειώνει τις επανεισαγωγές, να βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών και, σε ορισμένα από αυτά, να επιτυγχάνεται μείωση του κόστους. Μόλις το 2002 ανακοινώθηκε και η μείωση της θνητότητας στην πιο μακροχρόνια έως σήμερα μελέτη με μέσο όρο παρακολούθησης τα 4,2 έτη. Με τα πρώτα θετικά αποτελέσματα των μελετών αυτών, η εκπαίδευση των ασθενών με ΧΚΑ συμπεριλήφθηκε στις κατευθυντήριες οδηγίες τόσο της AHA όσο και της ECS, με αναφορά του συγκεκριμένου περιεχομένου της. Η εκπαίδευση των ασθενών με ΧΚΑ, όμως, αποτελεί μόνο το μέσο για την κατάκτηση της αυτοφροντίδας, που αποτελεί και το ζητούμενο. Η έννοια της αυτοφροντίδας και οι συνιστώσες της, που είναι η αυτοδιατήρηση και η αυτοδιαχείριση, αποτέλεσε και αποτελεί μια πρόκληση για τους ερευνητές αλλά και τους κλινικούς επιστήμονες υγείας. Τα τελευταία χρόνια, η Νοσηλευτική ασχολείται ιδιαίτερα με την έννοια της αυτοφροντίδας στη χρόνια νόσο, καθώς αυτή αποτελεί μια παράμετρο που μπορεί να επηρεαστεί από τη νοσηλευτική παρέμβαση. Έτσι, πολύ πρόσφατα δημιουργήθηκαν και κλίμακες μέτρησης της αυτοφροντίδας, οι οποίες και ελέγχθηκαν με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Οι δύο πιο γνωστές κλίμακες στις οποίες γίνεται αναφορά και στην παρούσα εισήγηση είναι η European Heart Failure Self-Care Behavior Scale (EHFScBS) και η Self Care of Heart Failure Index (SCHFI).
Λέξεις-κλειδιά: Χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια, εκπαίδευση, Κλίμακες μέτρησης, Αυτοφροντίδα, Αυτοδιαχείριση
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ, 45(1), 41-49, 2006 - Ανασκόπηση